“Гавары тое, што лiчыш патрэбным…”, – воспоминания протоиерея Сергия Гордуна о митрополите Филарете

Успомню пра яшчэ адну неардынарную сустрэчу з мітрапалітам Філарэтам вясной 1979 года, калі я быў яшчэ на трэцім курсе інстытута замежных моў. Прыехалі ў Мінск італьянскія журналісты з нейкай каталіцкай газеты і папрасілі мітрапаліта дазволіць ім пабыць трохі на царкоўнай службе, а потым даць ім інтэрв’ю. Быў Вялікі пост, нядзеля ўвечары, служылася пасія. Яны пабылі на службе, а потым, яшчэ да заканчэння службы, пайшлі размаўляць з мітрапалітам і раптам кажуць яму: “Мы б хацелі таксама паразмаўляць з Вашымі прыхаджанамі”. На той час гэта было нешта немагчымае… Але мітрапаліт Філарэт сказаў: “Добра, пачакайце”. І паслаў аднаго з дыяканаў, які быў пры ім, каб ён прама са службы прывёў чалавек з дзесяць. І я быў адным з тых, хто пачуў на вуха: “Уладыка Вас запрашае. Пойдзем!” Заходзім ў невялікі пакойчык на хорах кафедральнага сабора. Уладыка кажа журналістам: “Вось нашы прыхаджане. Калі ласка!” Журналісты сталі кожнаму задаваць пытанні. Цікавіліся, у каго якая прафесія, дзе хто і кім працуе. Памятаю, там былі не толькі хатнія гаспадыні, але і работнік тэатра лялек, і інжынер. Калі дайшла чарга да мяне, я сказў, што вучуся на трэцім курсе інстытута замежных моў, сказаў, якія мовы вывучаю, і што збіраюся быць школьным настаўнікам. Мяне спыталі, ці не баюся  я хадзіць у храм. Я шчыра адказаў: “Я спадзяюся, што адміністрацыя інстытута пра гэта не ведае”. Памятаю яшчэ такі фрагмент з гэтай гутаркі. Журналісты кажуць мітрапаліту: “У Вас у Беларусі няма царкоўнай газеты”: “Няма”, – пацвярджае мітрапаліт. “Няма царкоўнага радыё, тэлебачання” – працягваюць яны. “Няма”, – згаджаецца мітрапаліт. “І як Вы да гэтага ставіцеся?”, – пытаюць журналісты. “Мы дзякуем Богу за тое, што ў нас ёсць. Ёсць храм Божы, а ў ім служба, пропаведзь Евангелля. І людзі прыходзяць. Моляцца. Слухаюць. Памятаеце еангельскі вобраз: гарыць свяцільнік і асвячае ўсё вакол? Яго не абавязкова браць і падносіць да кожнага. Людзі бачаць гэты свяцільнік – храм Божы – і ідуць да яго самі”. Уладыка даў ясна зразумець, што мы жывем у тых умовах, якія ў нас ёсць, і ў гэтых умовах робім, што можам. Памятаю, што ў канцы размовы Ўладыка шчыра прызнаўся журналістам: “А я і сам не ведаў раней, дзе працуюць мае прыхаджане”…

Памятаю яшчэ адну сустрэчу, калі я быў ужо на пятым курсе інстытута. У суботу ўвечары, памазваючы мяне алеем на службе, Уладыка кажа мне: “Запрашаю Вас сёння на чай”. За чаем мітрапаліт пацікавіўся пра мае планы на будучае. Я сказаў яму, што даўно, яшчэ ў восьмым класе, прыняў рашэнне стаць свяшчэннікам, а ў інстытуце апынуўся толькі таму, што пасля школы дзяржава не дазваляе паступаць ў семінарыю. Цяпер трэба закончыць інстытут і яшчэ два гады папрацаваць. “Дзе?” – пацікавіўся Уладыка. Я прызнаўся, што мяне запрашаюць у Мінску выкладваць лацінскую мову ў БДУ або ў медыцынскім інстытуце, але я маю намер паехаць у вясковую школу выкладваць англійскую мову. “Чаму?” – здзівіўся свяціцель. “Ёсць дзве прычыны, – растлумачыў я. – Першая заключаецца ў тым, што для працы ў Мінску патрэбна прапіска, а яна каштуе 500 рублёў… Але не гэта галоўнае. Галоўная прычына вось у чым. Я баюся, што калі я, вясковы хлопец, буду працаваць у БДУ або ў медыцынскім інстытуце, то мне гэта настолькі спадабаецца, што я не знайду ў сабе сіл кінуць працу і пайсці ў семінарыю. І ўсё жыццё мяне будзе мучыць грэх, што я не адказаў на Божае прызванне. А вясковую школу пакінуць будзе лягчэй, бо там дзеці не вельмі хочуць вывучаць замежную мову. Наконт першай прычыны Ўладыка сказаў: “Ну 500 рублёў, калі трэба, мы наскрабём…” Потым вытрымаў паўзу і дадаў: “А другая прычына сапраўды сур’ёзная… Што ж, няхай будзе так, як ты кажаш. А там Гасподзь пакажа, што рабіць…”

Я асабліва ўдзячны мітрапаліту Філарэту за тое, што ён паспрыяў майму паступленню ў семінарыю. Было гэта ўжо у 1982 годзе. Я жыў у сваім родным сяле і працаваў настаўнікам ў суседнім сяле. Сітуацыя была такая. Мой прыходскі свяшчэннік , які добра ведаў і мяне, і маіх бацькоў, сказаў мне, што не сумняваецца ўва мне як у кандыдаце на свяшчэнства, але не напіша мне рэкамендацыі на паступленне ў семінарыю, бо за гэта савецкія чыноўнікі яму не дазволяць служыць на гэтым прыходзе, і яму з сям’ёй прыйдзецца перабірацца ў іншае месца, найхутчэй, нават у іншую вобласць, а яму гэтага не хацелася б. Калі я пажурыўся пра гэта мітрапаліту Філарэту, ён прамовіў: “Ну што ж, тады я сам напішу. Я цябе таксама добра ведаю”. І не толькі напісаў рэкамендацыю, але і правёў са мною падрабязны інструктаж: “Дакументы ў семінарыю ні ў якім разе не шлі па пошце: яны не дойдуць. Трэба сесці на поезд і асабіста завезці іх у семінарыю. Перад гэтым трэба выпісацца і зняцца з ваеннага ўліку, каб не прыслалі павестку на тэрміновыя вайсковыя зборы. Здаўшы дакументы ў канцылярыю семінарыі, ні ў якім разе не вяртацца дадому, а пажыць у нейкіх знаёмых, таму што будуць шукаць і, калі знойдуць, затрымаюць і не пусцяць на ўступныя экзамены. Толькі пасля паступлення можна вярнуцца дахаты”. Я так і зрабіў. І Ўладыка ведаў, што гаварыў. Мяне сапраўды шукалі. Прыязджалі дадому і стараліся выпытаць у бацькоў, дзе я. Палохалі іх, што пасадзяць мяне ў турму за тое, што я падаў дакументы ў семінарыю. Але бацькі сапраўды не ведалі, дзе я. Я ім сказаў, што паступаю ў семінарыю і што мяне будуць шукаць, таму я буду пакуль што у знаёмых. І за гэты інструктаж я таксама ўдзячны мітрапаліту Філарэту. Інакш былі б дадатковыя цяжкасці. Успамінаючы пра гэта, я не раз думаў, што ён рызыкаваў, асабіста даючы мне такія інструкцыі. Калі тады пра гэта даведаліся б улады, у яго маглі б узнікнуць праблемы…

У сувязі з гэтым успомню яшчэ адну размову з Уладыкам, якая была перад маім паступленнем у семінарыю. Уладыка сказаў мне, што нядаўна ў яго была сустрэча з рэспубліканскім упаўнаважаным па справах рэлігій і ўпэўнаважаны зрабіў яму каплімент, маючы на ўвазе аднаго нядаўна рукапаложанага свяшчэнніка, які быў  выпускніком інстытута замежных моў: “Харошыя кадры ў Вас!” А Ўладыка ў адказ яму кажа: “Ну вось, яшчэ аднаго такога рыхтуем!” Упэўнаважаны адразу пытае: “Хто гэта такі?” Мітрапаліт адказвае: “Рана яшчэ гаварыць. Пазней даведаецеся”. Ясна, што было б, калі б мітрапаліт назваў мяне: затрымалі б, не далі б паступіць. Але ж мог так мітрапаліт Філарэт сказаць дзяржаўнаму чыноўніку!

Дадам яшчэ адну дэталь, якая сведчыць, наколькі мітрапаліт Філарэт быў уважлівым і з якім клопатам ён ставіўся да тых, каго рыхтаваў для служэння Царкве. Неўзабаве пасля майго паступлення ў семінарыю мітрапаліт, будучы ў замежнай камандзіроўцы, купіў для мяне Біблію на англійскай мове. У той час гэта было нешта звышнатуральнае! У Савецкім Саюзе нават на рускай мове дастаць Біблію было неверагодна цяжка. Пры месячным заробку настаўніка 100-120 рублёў многія гатовы былі за Біблію заплаціць 300 рублёў! А тут у мяне, выпускніка інстытута замежных моў, з’явілася Біблія на англійскай мове! Будучы ў доме сваіх бацькоў на станцыі Клязьма, Уладыка падпісаў мне яе 31 жніўня 1982 года, а ў дзень прападобнага Сергія Раданежскага захапіў з сабою, едучы на багаслужэнне ў Троіца-Сергіеву Лаўру і асабіста ўручыў. Гэта быў адзін з самых радасных момантаў у маім жыцці, і я не раз з удзячнай памяццю гляджу на яго аўтограф.

Сустрэч з Уладыкам Філарэтам у мяне было многа. Часам я іпадыяканстваваў яму і ў Маскве, і ў Беларусі. Бываў з ім у доме яго бацькоў. Ён часта выклікаў мяне ў Аддзел знешніх царкоўных зносін у якасці перакладчыка. Некалькі разоў браў з сабою ў замежныя паездкі, а потым пасылаў аднаго ў якасці свайго прадстаўніка, пры гэтым (калі трэба было) даваў толькі тэму выступлення, але ніколі не кантраляваў змест. Аднойчы была такая гісторыя. Я павінен быў выступаць замест мітрапаліта Філарэта перад шматтысячнай аўдыторыяй у італьянскім гарадку Рыміні. Гаспадары сустрэчы напярэдадні выступлення папрасілі ў мяне напісаны мною тэкст. Ім не ўсё спадабалася, і яны папрасілі мяне нешта апусціць. Я не згаджаўся. Тады яны сталі мяне пераконваць, што мітрапаліт Філарэт гэтага не адобрыў бы. Запрасілі мяне ў кабінет і папрасілі ў іх прысутнасці (а там быў перакладчык) набраць мітрапаліта. Я стаў званіць па ўсіх тэлефонах (мабільнікаў тады не было) і застаў Уладыку ў Маскве ў доме яго сястры Вольгі Варфаламееўны. Уключылі галосную сувязь. Я ў прысутнасці гаспадароў зачытаў мітрапаліту тыя абзацы, якія меня папрасілі выкрэсліць і сказаў, што гатовы гэта зрабіць толькі па яго ўказанню. Мітрапаліт выслухаў і сказаў: “Гавары тое, што лічыш патрэбным. Я не сумняваюся ў тваёй кампетэнтнасці. А ім ад мяне перадай палымянае прывітанне”. І я сказаў, што хацеў…Былі авацыі…Думаю, што сам Уладыка гэтага не сказаў бы. Але мне дазволіў сказаць.

І на завяршэнне ўспомню яшчэ адзін выпадак, які мае непасрэдную сувязь з маёй самай першай сустрэчай з мітрапалітам Філарэтам. Было гэта ў 2008 годзе. Тады мы адзначалі 30-годдзе служэння мітрапаліта Філарэта на беларускай зямлі. Аднойчы ў Жыровічах Уладыка вячэраў разам з намеснікам манастыра і некаторымі выкладчыкамі семінарыі, сярод якіх быў і я. Зайшла гаворка пра 30-годдзе служэння Ўладыкі ў Беларусі. Мне хацелася зрабіць мітрапаліту прыемны сюрпрыз, і я сказаў: “А ведаеце, Уладыка, я быў на самай першай Вашай Літургіі ў Мінску”… Я гатовы быў  ужо расказваць, як гэта было, але мітрапаліт нечакана пытае мяне: “А хочаш, я табе скажу, дзе ты стаяў?” Я вельмі здзівіўся і кажу: “Уладыка, няўжо Вы памятаеце?” І мітрапаліт упэўнена сказаў: “Ты стаяў справа каля другой калоны”. Вось такая ў яго была памяць! На жаль, ў апошнія гады жыцця яе зусім не стала…